डा. केदार कार्की वरिष्ठ पशु चिकित्सक।
कोशी प्रदेशको सुनसरी जिल्लाको कोशी ग्रामीण नगरपालिका–६ स्थित श्री सप्तकोशी कृषि फार्ममा बर्डफ्लु संक्रमण पुष्टि भएको छ। संक्रमण नियन्त्रणका लागि नेपाल सरकारले तिव्र कदम चालेको छ।‘कुखुराको मासु चाहिँ नल्याउनू है ! बर्ड फ्लूको महामारी चलेको बेला कहाँ कुखुराको मासु खानु । बरु खसीको मासु वा राँगाको मासु भए पनि ल्याउनू, तर कुखुरा चाहिँ ल्याउँदै नल्याउनू !’आजभोलि मासु खाने प्रायः सबैको घरमा यो सम्वाद सुन्ने गरिन्छ । हरेक वर्षझै यस पटक पनि नेपालमा बर्ड फ्लुको संक्रमण फेला परे पछि जनमानसमा त्रास निक्कै बढेको छ ।सामान्यतः हरेक वर्ष बर्ड फ्लूको महामारीको खबर सार्वजनिक हुनेबित्तिकै प्रायः मानिसहरुले कुखुराको मासु खान छाड्ने गर्छन् । सरकारले तथा विशेषज्ञहरुले कुखुराको मासु नै पनि उचित तरिकाले पकाएर खाने हो भने शतप्रतिशत सुरक्षित हुन्छ भनेर बारम्बार जति फलाके पनि त्यसले मानिसहरु आश्वस्त हुन सक्तैनन् ।
त्यसमाथि थप, बर्ड फ्लूकै कारण मानिस नै मरेको घटना सार्वजनिक भएपछि त ठूलो आतंक पैदा हुनु स्वभाविक नै हो ।त्यसो त बर्ड फ्लू नेपालमा अहिले मात्रै भएको घटना हैन, न त यो नेपालमा मात्रै हुने घटना हो । बर्ड फ्लूको समस्या विश्वका कुनै पनि कुनाकाप्चामा कुनै पनि बेला फैलिन सक्छ । जस्तो कि, केही समय पहिले एशियाका विभिन्न देशहरुमा वर्ड फ्लू महामारीकै रुपमा फैलिएको थियो ।
बर्ड फ्लू चराहरूमा पाइने भाइरल रोग हो, तर यो मानिसमा पनि फैलिन सक्छ। कुखुरा वा अन्य चराहरू खाने मानिसहरू बाहेक, कुखुरा नखाने मानिसहरूलाई पनि बर्ड फ्लू हुन सक्छ।अब तपाईं सोच्दै हुनुहुन्छ होला कि बर्ड फ्लू सधैं कुखुराको मासु खाने मानिसहरूलाई हुन्छ। तर कुखुराको मासु नखाईकन तपाईं कसरी बर्ड फ्लूबाट संक्रमित हुन सक्नुहुन्छ? तर यो सत्य हो कि कुखुराको मासु नखाई पनि तपाईंलाई बर्ड फ्लू लाग्न सक्छ।हालै बर्ड फ्लूको नयाँ प्रजाति फैलिएको रिपोर्ट आएको छ। यो नयाँ प्रजातिको नाम डी १ .१ हो। यसको केसहरू मुख्यतया अमेरिकामा फेला परेका छन्। एच ५ एन १ एभियन इन्फ्लुएन्जा भाइरस। यसलाई सामान्यतया बर्ड फ्लू भनिन्छ। हालै यसको नयाँ प्रजाति फैलिएको खबर आएको छ। यो नयाँ प्रजातिको नाम डी १ .१ हो। यसको केसहरू मुख्यतया अमेरिकामा फेला परेका छन्। पहिले यो डी १ .१ जंगली चरा र कुखुरामा मात्र पाइन्थ्यो। तर अब यो गाई र मानिसमा पनि फैलिरहेको छ। हालै अमेरिकाको नेभाडामा यसको एउटा केस भेटिएको छ। यो स्ट्रेन डेरीमा काम गर्ने एक व्यक्तिमा भेटिएको थियो।
युएसए टुडेका अनुसार, यो डेरी कामदार दुधालु जनावरहरूसँग काम गरेपछि यसको सम्पर्कमा आएको थियो। अमेरिकी कृषि विभागको पशु तथा वनस्पति स्वास्थ्य निरीक्षण सेवाले जनवरी ३१ मा नेभाडामा दुग्धजन्य गाईवस्तुमा डी १ .१ पुष्टि ग¥यो। अमेरिकाको नेभाडा कृषि विभागले राज्यका छ वटा दुग्ध बथानमा एच ५ एन १ बर्ड फ्लू भाइरसको नयाँ प्रकारको परीक्षण गर्दा पोजेटिभ देखिएको पुष्टि गरेको छ। एक रिपोर्टका अनुसार,डी १ .१ को रूपमा पहिचान गरिएको यो नयाँ भेरियन्टले संक्रमित चराहरूसँगको सम्पर्कबाट मात्र चराहरू र मानिसहरूलाई संक्रमित गर्ने कुरा थाहा छ। यसको विपरित, बी ३ .१३ हाल संयुक्त राज्य अमेरिकाभरि दुग्ध बथानहरूमा फैलिरहेको छ।
दुधालुजनावरहरूमा यो प्रजाति पहिलो पटक पत्ता लागेको थियो। यद्यपि, यसअघि पनि गाई लगायत अन्य दुधालु जनावरहरूमा बर्ड फ्लूको घटना भेटिएको छ। तर, यो विशेष जीनोटाइप तिनीहरूमा फेला परेन। जीनोटाइप भनेको भाइरसको आनुवंशिक रूप हो।
दुधालु गाईवस्तुमा डी १ .१ भेटिएको यो पहिलो पटक हो, जसले गाईहरूले अन्य संक्रमित जनावरहरूबाट भन्दा सिधै जंगली चराहरूबाट भाइरस लिएको संकेत गर्दछ। जंगली चराहरूबाट गाईवस्तुमा बर्ड फ्लू फैलिएको यो दोस्रो घटनाले उत्तर अमेरिकी बथानमा भाइरस स्थापित भएको हुन सक्ने संकेत गर्छ, जसले चिन्ता बढाएको छ। भाइरसको पुष्टि भएपछि डाक्टरहरूको चिन्ता बढेको छ। यससँगै अब स्वास्थ्य विभाग पनि सतर्क अवस्थामा आएको छ।
वैज्ञानिकहरूले चेतावनी दिएका छन् कि दुधालु गाईवस्तुमा डी १ .१ को खोजले जनावर र मानव स्वास्थ्य दुवैमा महत्त्वपूर्ण प्रभाव पार्न सक्छ। पेन्सिलभेनिया विश्वविद्यालयका रोगविज्ञानी डा. लुइस मोन्क्लाका अनुसार, धेरै बथानमा भाइरसको उपस्थितिले यो पहिले नै यहाँ हुन सक्ने संकेत गर्छ।
दुग्ध कामदारहरूमा धेरैजसो संक्रमण तुलनात्मक रूपमा हल्का भए पनि, डी १ .१ स्ट्रेनसँग सम्बन्धित बढी गम्भीर केसहरू देखिएका छन्, र केही मृत्युहरू रिपोर्ट गरिएका छन्। वैज्ञानिकहरूले यो भाइरस आफैंमा विषाक्त छ कि छैन वा अन्य कारकहरूले यसको विषाक्ततालाई प्रभाव पार्छन् कि भनेर अनुसन्धान गरिरहेका छन्। यस्तो अवस्थामा, यो भाइरस मानिसमा कति घातक हुन सक्छ भन्ने बारेमा अझै अनुसन्धान भइरहेको छ।
क्यालिफोर्नियामा एउटा नयाँ विपत्ति देखा परेको छ। यो समस्या बर्ड फ्लूको रूपमा देखा पर्दैछ। क्यालिफोर्नियाको मर्सिड कन्ट्रीमा बर्ड फ्लूको नयाँ प्रजाति देखा परेको छ। यो प्रजाति हाँस फार्ममा फेला परेको छ। वैज्ञानिकहरूले यो प्रजातिलाईएच ५ एन ९ नाम दिएका छन्।
विश्व पशु स्वास्थ्य संगठनका अनुसार यो प्रजाति पहिलो पटक अमेरिकामा फेला परेको छ, जसका कारण यसलाई गम्भीर चिन्ताको विषय मानिएको छ। यस स्ट्रेनका कारण बर्ड फ्लूका घटनाहरू पनि तीव्र गतिमा बढिरहेका छन्। यस फार्ममा क्वारेन्टाइन र परीक्षण सुरु गरिएको छ।
बर्ड फ्लूको सामान्य एच ५ एन १ स्ट्रेनका केसहरू पनि रिपोर्ट गरिएका छन्। यस प्रजातिका केसहरू जनावर र चराहरूमा मात्र नभई मानिसहरूमा पनि पाइएको छ। हालसम्म अमेरिकामा मानिसमा बर्ड फ्लूका लगभग ६७ घटनाहरू रिपोर्ट गरिएका छन्।
बर्ड फ्लू भाइरस दुई प्रकारका प्रोटिनहरूद्वारा पहिचान गरिन्छ। पहिलो न्यूरामिनिडेज (एन१ वा एन९ ) हो र दोस्रो हेमाग्लुटिनिन (एच५ वा एच३ ) हो। यो भाइरस कति छिटो फैलिन सक्छ र यसको परिणाम कति गम्भीर हुन सक्छ भन्ने कुरा यी प्रोटिनहरूमा निर्भर गर्दछ।
बर्ड फ्लूको संक्रमणको तरिका :
संक्रमित चराहरूको सम्पर्कमा आउनुः चिडियाखाना, कुखुरा फार्म, वा संक्रमित चराहरू हुन सक्ने अन्य ठाउँहरूमा जाने मानिसहरूलाई बर्ड फ्लू हुने जोखिम हुन सक्छ। यदि तपाईंले त्यस्तो ठाउँमा जानुभयो भने तपाईं सजिलै बर्ड फ्लूको शिकार हुन सक्नुहुन्छ।
चराको दिसाको सम्पर्कः संक्रमित चराको दिसामा भाइरस हुन सक्छ, जसले मानिसमा संक्रमण निम्त्याउन सक्छ। त्यसैले रोकथाम नै एक मात्र समाधान हो।
चराहरूको वरिपरि वा वरपर बस्नुः कुखुरा फार्म वा संक्रमित चराहरू हुन सक्ने अन्य ठाउँहरूमा काम गर्ने मानिसहरूलाई बर्ड फ्लू हुने जोखिम हुन सक्छ। कहिलेकाहीँ तपाईंले आफ्नो बगैंचामा पाल्नुभएका चराहरू पनि संक्रमित हुन्छन्। तिनीहरूले तपाईंलाई पनि संक्रमित गर्न सक्छन्।
बर्ड फ्लूका लक्षणहरू नयाँ बर्ड फ्लू स्ट्रेन लक्षणहरू :
चराहरूमा –
अचानक मृत्यु, प्वाँख झर्नु, टाउको र घाँटी हल्लाउनु, हिँड्न गाह्रो हुनु, अण्डा उत्पादनमा कमी आउनु
मानिसमा–
ज्वरो, खोकी, घाँटी दुख्ने, मांसपेशी दुख्ने, टाउको दुख्ने, थकान, सास फेर्न गाह्रो हुने
बर्ड फ्लूको जोखिमः
बर्ड फ्लूको खतरा चराचुरुङ्गी र जनावरहरूको लागि मात्र नभई मानिसको लागि पनि हो। मानिसमा संक्रमणको जोखिम कम भए पनि संक्रमित चरा वा जनावरको सम्पर्कमा आउने मानिसहरूलाई संक्रमणको जोखिम बढी हुन्छ।
बर्ड फ्लूको नयाँ स्ट्रेन रोकथाम सुझावहरू :
बर्ड फ्लूबाट बच्न केही सावधानी अपनाउनु पर्छ, जसमा समावेश छन्–
संक्रमित चरा र जनावरहरूबाट टाढा रहनुहोस्। कुखुरा फार्म र पशु बजारमा नजानुहोस्। काँचो अण्डा र मासु नखानुहोस्। बारम्बार हात धुनुहोस्। चराहरूको सम्पर्कमा आउनु अघि मास्क लगाउने।संक्रमित चराहरूसँग सम्पर्क गरेपछि हात धुने।बर्ड फ्लू खोप प्रयोग गर्नुहोस्।यदि तपाईंलाई ज्वरो, खोकी वा सास फेर्न गाह्रो भइरहेको छ भने, तुरुन्तै डाक्टरलाई सम्पर्क गर्नुहोस्।
