डा .केदार कार्की, वरिष्ठ पोल्ट्री स्वास्थ्य व्यवस्थापन परामर्शदाता।
कुखुरापालन ग्रामीण क्षेत्रमा बढ्दो लोकप्रिय व्यवसायको रूपमा देखा परेको छ। यो व्यवसायमा कम खर्चमा राम्रो नाफा हुन्छ । तर, यो व्यवसायमा बढी होसियार हुनुपर्छ । कुखुरापालन व्यवसायमा कुखुरामा लाग्ने रोग प्रमुख समस्या हो । यी मध्ये धेरै रोगहरू छन् जसले पोल्ट्री फार्महरू बन्द गर्न पनि सक्छ।
रानीखेत– कुखुरामा हुने यो सबैभन्दा खतरनाक संक्रमण हो । यसमा उनीहरुलाई उच्च ज्वरो आउने, सास फेर्न गाह्रो हुने, अण्डा उत्पादनमा कमी आउने र कुखुराको थोपा हरियो हुने गरेको छ ।कहिलेकाहीँ तिनीहरूको पखेटा र खुट्टा पक्षाघात हुन्छ, धेरै कुखुरा एकै दिनमा मर्छन्।
बर्डफ्लुः यो कुखुरा र अन्य चराहरूमा लाग्ने घातक रोग हो। संक्रमित कुखुराको नाक र आँखाबाट निस्कने स्राव, र्याल र थोपामा भाइरस हुन्छ। जसमा कुखुराको टाउको र घाँटी सुन्निने, एक्कासी अण्डा राख्ने क्षमता गुम्ने, खानपान छाड्नु र चाँडो मर्न थाल्दछन ।
सी. आर. डी. मुख्यतया कुखुरामा हुने श्वासप्रश्वास सम्बन्धी रोग हो, कुखुरामा सी. आर. डी. नामक रोगजनक ब्याक्टेरिया हो जसले ब्रोइलर, लेयर र ब्रीडर कुखुरालाई मात्र असर गर्छ। कुखुरामा सीआरडीको सही समयमा उपचार नगरे हाँस, तितर जस्ता चराहरू पनि प्रभावित हुन्छन्। कुखुरामा अन्य धेरै रोग पनि लाग्ने र कुखुराको मृत्युदर बढ्छ ।
बायोसेक्युरिटीको शाब्दिक अर्थ कुनै पनि प्रकारको रोग लाग्ने सम्भावना कम गर्नु र रोग रोकथामका उपायहरू अपनाउनु हो। जैविक सुरक्षा, एक अर्थमा, कुखुराको जीवन रक्षा गर्न डिजाइन गरिएको व्यवस्थापन अभ्यासहरूको एक विस्तृत विविधतालाई बुझाउँछ। बायोसेक्युरिटी भनेको कुखुरा निम्त्याउने कीटाणुहरूलाई टाढा राख्न अपनाइने एक प्रकारको उपाय हो।
जैव सुरक्षा भनेको कुखुरा फार्ममा प्रवेश गरी रोग फैलाउने कीटाणुहरूलाई रोक्नको लागि गरिएका उपायहरूलाई दिइएको नाम हो। जसले गर्दा हानिकारक र रोग निम्त्याउने कीटाणुहरूको संख्यालाई उचित हदसम्म कम गर्न सकिन्छ जसका कारण कुखुरामा रोग लाग्न सक्छ । रोगको प्रकोपबाट बच्न पोल्ट्री फार्महरूमा जैव सुरक्षाका राम्रा अभ्यासहरू सधैं पालना गर्नुपर्छ।
रोग नियन्त्रणको सबैभन्दा सस्तो र प्रभावकारी विधि भनेको जैविक सुरक्षा लागू गर्नु हो। बायोसेक्युरिटीले तपाईंको चराहरूको स्वास्थ्य र कल्याणलाई सुरक्षित राख्छ, तपाईंको बगालको प्रतिरोधात्मक क्षमता र कार्यसम्पादनमा सुधार गर्छ। बायोसेक्युरिटी एक व्यवस्थापन अभ्यास हो जुन फार्ममा प्रवेश रोक्न र रोगहरूको फैलावटलाई सीमित गर्न डिजाइन गरिएको हो। यो राम्रो पशुपालन प्रक्रिया को लागी एक आवश्यक तत्व हो। यो महत्त्वपूर्ण छ कि प्रत्येक कुखुरा कृषकले उनीहरूको जैव सुरक्षा योजनाहरू रोगहरू रोक्नको लागि पर्याप्त बलियो छ कि छैन भनेर जाँच्नु महत्त्वपूर्ण छ।
खेतहरूमा संक्रामक रोगहरू निम्न माध्यमहरू मार्फत आउँछन्:
१ . रोगी वा वाहक चराहरू ल्याउन। (संक्रमित अभिभावक स्टकबाट, अन्य कृषकहरूबाट पुराना चराहरू खरिद गर्ने, आदि)
२ . आगन्तुकहरू, आपूर्तिकर्ताहरू, पशु चिकित्सकहरू र किसानहरूको कपडा, जुत्ता र सवारी साधनहरू।
३ . मृत चराको शव, प्वाँख र फोहोरको खराब निपटान।
४ . चराहरूलाई दिइने दूषित पिउने पानी। पानीको स्रोत, जलाशय ट्याङ्की वा पानीको पाइपमा प्रदूषण।
५ मुसा र जंगली चराहरू। मुसाहरू फार्मबाट अर्को फार्ममा सर्छन्, चराहरूले विभिन्न चराहरूलाई टोक्छन्, बिरालोहरू घर-घर जान्छन्। एउटा फार्ममा एउटा बाँदर खुल्ला पानीको ट्यांकीमा खस्यो, त्यहाँबाट मर्यो र त्यसको छालाको रौं निप्पल बन्द गरेको देखेपछि थाहा भयो यस्तो भयो !!
६. अण्डाको संक्रमण: ह्याचरीमा सफा अण्डासहित दूषित अण्डा राख्नु, पेरेन्ट स्टकबाट हुने रोगहरू आदि।
७ . दूषित दाना र खुवाउने उपकरण।
८ . किसानका सजावटी चराहरू र घरपालुवा जनावरहरू: विदेशी चराहरूको व्यावसायिक फार्ममा परेवा, गिज आदि पाल्न अनुमति छैन।
९. हावाबाट हुने संक्रमण: फ्लू, खोकी लाग्ने यी रोग हावाबाट सर्ने गर्दछ।
प्रभावकारी जैविक सुरक्षा योजनाको लागि, त्यहाँ तीनवटा पक्षहरू छन् जुन विचार गर्नुपर्छ:
ए . अलगाव,आइसोलेसन।
बी . मानव ट्राफिक नियन्त्रण । र
सी . सरसफाई।
# आइसोलेसन:
यो चराहरूलाई नियन्त्रित वातावरणमा सीमित गरेर र अन्य सबै जनावरहरूलाई बाहिर राखेर गरिन्छ। यो निम्न तरिकामा हासिल गर्न सकिन्छ:
- फेंसिङ, गेटिङ: फार्म भित्र र बाहिर ट्राफिक नियन्त्रण।
- पूर्ण कुखुरा व्यवस्थापन अभ्यास गर्न। एउटै घरमा विभिन्न उमेर समूहका चराहरूलाई राख्नु निकै जोखिमपूर्ण हुन्छ।
यदि तपाईंले फार्ममा चरा वा चरा ल्याउनुपर्छ भने, निश्चित गर्नुहोस् कि त्यहाँ बासिन्दा चराहरूबाट सकेसम्म टाढा एक अलगाव इकाई छ:
यी नयाँ चराहरूलाई २ -४ हप्ताको लागि अलग राख्नुपर्छ; यस अवधिमा चराहरूमा रोगको लक्षण देखिएमा र कुनै रोग देखिएमा उपचार गरिनेछ, र फार्ममा बगालमा ल्याइनुअघि खोप लगाउनुपर्छ।फार्म भ्रमण गर्ने पशुचिकित्सकले बिरामी फार्मको भ्रमण गरेपछि अर्को फार्ममा जानु हुँदैन!जब पशुचिकित्सकहरू भेट्छन्, तिनीहरूले फार्ममा सबैभन्दा कान्छो बथानबाट सुरु गर्नुपर्छ।कृषकहरूले नयाँ चराहरूलाई अन्य सबै चराहरू पछि ह्यान्डल गर्नुपर्छ। निश्चित गर्नुहोस् कि तपाईंले भरपर्दो स्रोतबाट नयाँ चराहरू आपूर्ति गर्ने ।
मुसा र जङ्गली चराहरूलाई बाहिर राख्ने: मुसाले आफ्नो मल वा स्रावबाट फार्म मा रोगहरू फैलाउँछ। तारको जाली जडान गरेर र कुखुरा घर बाहिर चौर मा खस्नबाट रोक्न तिनीहरूलाई बाहिर राखिन्छ। साथै, सुनिश्चित गर्नुहोस् कि कुखुरा घर नजिक कुनै बाँध छैन, किनकि यसले पानी चराहरूलाई आकर्षित गर्दछ।
तनावबाट मुक्त
झाडीहरू र झाडीहरू खाली गर्नुहोस्, किनकि यी मुसाहरू, लामखुट्टे र अन्य जंगली जनावरहरू लुक्ने ठाउँहरू हुन्।
#मानव_ट्राफिक_नियन्त्रण:
मानिसहरु रोगको फैलावटबाट सबैभन्दा बढी जोखिममा छन्। मानिसले आफ्नो लुगा, जुत्ता, हात, औजार र सवारी साधनबाट रोग फैलाउने गर्छ । प्रत्येक किसानले फार्ममा आउने मानिसहरूको संख्यालाई नियन्त्रण गर्नुपर्छ। फार्म भित्र र बाहिर पोल्ट्री किसानहरूको आवागमन नियन्त्रण गर्नुहोस्।
#स्वच्छता:
कुखुराको घरलाई कुनै पनि रोग नफैलियोस् भनेर सफा राख्नुपर्छ । कुखुराको फोहोर सधैं सुक्खा हुनुपर्छ, किनकि भिजेको र फोहोर फोहोरले चराहरूलाई अन्य संक्रमणका साथै कोक्सीडियोसिसको खतरा बनाउँछ।
# आगन्तुकहरूले फार्मको प्रवेशद्वारमा उनीहरूको कार र जुत्ताहरू पनि कीटाणुरहित गर्नुपर्छ। पोल्ट्री हाउसमा प्रवेश गर्नु अघि सबैले कीटाणुनाशकले आफ्नो हात धुनुपर्छ र सुरक्षात्मक लुगाहरू – धुलो कोट र गमबुट लगाउनु पर्छ।
प्रत्येक कुखुरा घरको प्रवेशद्वारमा खुट्टा नुहाउने ठाउँ हुनुपर्छ जसमा सबै आगन्तुकहरूले जुत्ता डुबाउनु पर्छ। खुट्टा स्नानमा यो जोड दिएर, मैले फेला पारेको छु कि तपाईं मध्ये धेरैले नियमित रूपमा खुट्टा स्नानमा कीटाणुनाशक परिवर्तन गर्दैनन्।
रोगहरू फार्ममा प्रवेश गर्नबाट जोगाउने अर्को महत्त्वपूर्ण तरिका # टीकाकरण हो। भ्याक्सिनहरूले तपाईंको चराहरूलाई बलियो प्रतिरक्षा प्रणाली प्रदान गर्न मद्दत गर्दछ जुन संक्रमणहरूको प्रतिरोध गर्न सक्षम हुन्छ।
- बिरामी चराहरूलाई कहिल्यै खोप नदिनुहोस्;
खोपहरू #रोकथामका लागि मात्र हुन्, #उपचार होइन। र प्रत्येक पटक खोप पछि, चराहरूलाई तनावमुक्त र उच्च उत्पादनशील राख्न मेडिस्टार, इंक्रीमीन, मेडीप्लेक्स ,दिनुहोस्।
- सधैं #रेकर्डहरू राख्नुहोस् किनकि यो राम्रो जैव-सुरक्षा उपायहरू हासिल भएको सुनिश्चित गर्न एक आवश्यक उपकरण हो।
- यो पनि ध्यान दिनु महत्त्वपूर्ण छ कि स्वस्थ चराहरू जो तनावबाट मुक्त छन् तिनीहरूले सक्रिय प्रतिरक्षा प्रणाली विकास गर्नेछ जसले तिनीहरूलाई रोगहरूबाट बचाउँछ।
मेडिस्टार, इंक्रीमीन, मेडीप्लेक्स ,ले यी चराहरूलाई तनावबाट बचाउँछ (जस्तै खोप, चुच्चो काट्ने, यातायात, मौसम परिवर्तन, आहारमा परिवर्तन, जुकाको कारणले हुने तनाव)।
तनावमुक्त पंक्षीहरू ती हुन् जसलाई भीडभाडमा नराखिएको, सन्तुलित आहार र सफा पिउने पानी दिइन्छ र डर र चिन्ताबाट मुक्त हुन्छ।
“ पशु चिकित्सक जसले जैव सुरक्षा दिशानिर्देशहरू कहिल्यै पछ्याउँदैन, उ एक रोग को रोगवाहक हो।”
