डा.केदार कार्की वरिष्ठ पशु चिकित्सक
यो वर्षको त्यो समय हो जब हामी सबै उत्साहित र सबैभन्दा शुभ र मनपर्ने चाडहरू मध्ये एक, तिहार मनाउन तयारी मा छौं। बत्ती, मिठाई, मिठो खाना, पटाखा हरु र अन्य कर्मकाण्डका कारण सबैले रमाइलो गर्ने पर्व हो ।हामी सबै तिहार को पर्खाइमा छौं। यो बेला , मानिसहरू एकअर्कासँग घुलमिल हुन्छन् र मिठाई, खाजा र पेय पदार्थहरू खान्छन्। जसलाई हामीले चाहेर पनि बेवास्ता गर्न सक्दैनौँ । तर हामी सबै सचेत हुन आवश्यक छ। किनकी यी खाने बानीले तपाईलाई धेरै रोगहरुको सिकार बनाउन सक्छ । तिहार खुसीको पर्व भएको बताउँछन् । यस अवधिमा कुनै पनि लापरवाहीले स्वास्थ्यमा असर पार्न सक्छ। आजभोलि बजारमा उपलब्ध सबै खाद्यान्नमा मिसावट बढेको छ । जसका कारण फूड पोइजनिङको जोखिम बढ्छ । मुटु र पाचन सम्बन्धी समस्या पनि आजकल धेरै हुने गरेको छ । त्यसैले यस समयमा खानेकुरा किन्दा सावधानी अपनाउनुहोस्, राम्रोसँग खानुहोस्, पर्याप्त निद्रा लिनुहोस्, आफूलाई हाइड्रेटेड राख्नुहोस् र हिँड्न नबिर्सनुहोस्। तिहारमा बदलिएको जीवनशैलीले तपाईको स्वास्थ्यलाई कसरी हानि पुर्याउँछ भन्ने बारे जान्नुहोस्।
तिहार धेरै मिठाई र स्वादिष्ट परिकारहरु को एक चाड हो। समयमै नखाने र अस्वस्थकर खानेकुरा खाँदा ग्यास्ट्रोइंटेस्टाइनल समस्या हुन सक्छ । आजकल बाहिरी खानेकुरा पुर्ण रुपमा त्याग्नु पर्छ । अन्यथा वान्ता, सुन्निने र खाना विषाक्तता हुन सक्छ। धेरै पटक चाडपर्वमा मानिसहरु यति व्यस्त हुन्छन् कि खानपानमा पनि ध्यान दिदैनन्, यस्तो अवस्थामा हाइपर एसिडिटीका कारण टाउको दुख्ने सम्भावना हुन्छ ।
आजकल मानिसहरु विभिन्न काममा व्यस्त छन् । समय कम भएका व्यक्तिहरूले एकै समयमा धेरै कामहरू पूरा गर्नुपर्छ। मस्तिष्कमा अतिरिक्त दबाबले मुटुलाई जोखिममा पार्न सक्छ। यस्तो अवस्थामा यदि तपाईंले गहिरो भुटेको खानेकुरा खानुभयो भने, आक्रमणको सम्भावना बढ्छ। यो अवस्थालाई फेस्टिभ हार्ट सिन्ड्रोम भनिन्छ। जसबाट हामी सबैले बच्नुपर्छ ।
चाडपर्वमा विशेषगरी तिहार को समयमा स्वास्थ्यमा असर पर्नु स्वभाविक हो । तिहार मा धेरै मिठाई खानु स्वास्थ्यको शत्रु हुन सक्छ। यस्तो अवस्थामा तपाई पनि सजग हुन जरुरी छ । आजकल मुनाफाखोरहरूले दिवालीको मिठाईमा मिसावट गर्न थालेका छन्, जुन स्वास्थ्यका लागि हानिकारक मात्र होइन, धेरै रोगको शिकार पनि बन्न सक्छ । यस्तो अवस्थामा तपाईले आफ्नो स्वास्थ्यको विशेष ख्याल गर्न आवश्यक छ। त्यसैले आउनुहोस् तिहार मा कसरी सचेत रहने र आफ्नो स्वास्थ्यलाई स्वस्थ राख्ने तरिका जानौं-
– चिज, दूध, खवा आदि खाद्यवस्तु खरिद गर्दा विशेष ध्यान दिनुहोस् र त्यस्ता खाद्यवस्तुहरू प्याकेटमा मात्रै किन्नुहोस्। तिनीहरूको म्याद समाप्ति मिति पनि जाँच गर्नुहोस्। यसले तपाईंलाई मिसावट वस्तुहरू खरिद गर्नबाट बचाउनेछ।
– तिहार को अवसरमा धेरै मिठाई, चकलेट, परिकार आदि खाँदा शरीरको तौल अनावश्यक रूपमा बढ्छ । यो तपाईको स्वास्थ्यको लागि हानिकारक छ। यस्तो अवस्थामा चाडपर्वको समयमा पनि खानपानमा नियन्त्रण गर्नुपर्छ ।
– तिहार मा फिट रहन र चाडपर्वको आनन्द लिन सन्तुलित आहार लिनुपर्छ । यस अन्तर्गत, तपाईले हार्ड ड्रिंक, कोक आदिबाट बच्न सक्नुहुन्छ र बीचमा जुस लिन सक्नुहुन्छ। यदि तपाईं चाहनुहुन्छ भने, तपाईं तरकारीको रस पनि लिन सक्नुहुन्छ, यो स्वस्थ र स्वादिष्ट छ।
– चाडपर्वका दिनमा फिट रहन एकैपटक मनले भरिएर खानेकुरा नखानुहोस् बरु छोटो अन्तरालमा खाइरहनुहोस् ।
– चाडपर्वको समयमा सामान्य खाना खानुको सट्टा थप परिकार बनाउनुहोस्। यस्तो अवस्थामा गहुँको पीठोमा जौ, कोदोको पीठो मिसाएर खानुहोस्, यो स्वस्थ रहन्छ र फिट पनि रहन्छ।
– तिहार को पर्वमा ताजा रहन बिहान खाली पेटमा कागती पानी पिउनुहोस्, यसले तपाईको शरीरबाट विषाक्त तत्व सजिलै बाहिर निकाल्छ । तपाईंले आफ्नो आहारमा सलाद, फलफूल आदि लिनुहोस्, यसले तपाईंको आहार सन्तुलित राख्छ र तपाईंको स्वास्थ्य बिग्रने छैन।
चाडपर्वमा सुक्खा फलफूलको अत्याधिक सेवन गर्नुका साथै मदिरा, धुम्रपान आदिको सेवन गर्नुभयो भने स्वास्थ्य बिग्रन सक्छ । चाडपर्वमा प्रायः मानिसहरु खानपानमा ध्यान दिदैनन् । जसका कारण चाडपर्व सकिएलगत्तै मानिसहरु बिरामी पर्छन् । यी साधारण कुरालाई ध्यानमा राख्नुभयो भने स्वस्थकर चाड मनाउन सकिन्छ ।
तिहार को समयमा वायु प्रदूषण:
कतिपय पटाकाहरूले विश्व स्वास्थ्य संगठन ले तोकेको सीमाभन्दा माथि कणहरू उत्सर्जन गर्छन्।
उदाहरणका लागि, अध्ययनले रिपोर्ट गरेको छ कि सर्पको गोलीले नौ सेकेन्डमा सबैभन्दा बढी धुवाँ उत्पादन गर्छ, जुन ४६४ सिगरेटको धुवाँ बराबर छ।
धेरै अध्ययनहरूले यो पनि पत्ता लगाएको छ कि आतिशबाजीले नाइट्रोजन डाइअक्साइड, सल्फर डाइअक्साइड र कार्बन मोनोअक्साइड जस्ता विषाक्त र घातक ग्यासहरू निस्कन्छ। यी सबैले हाम्रो स्वास्थ्यलाई हानि पुर्याउँछ, दम, एलर्जी, फोक्सोको संक्रमण र हृदयघात जस्ता धेरै रोगहरू निम्त्याउँछ।
रोकथाम:
विभिन्न अध्ययनहरूका अनुसार, हातहरू सबैभन्दा कमजोर भाग हुन्, त्यसपछि टाउको र घाँटी, विशेष गरी पटाका जलाउँदा। पन्जा, चश्मा, र अनुहार ढाल निवारक उपायहरूको रूपमा लगाउनु पर्छ। यी आतिशबाजी पसलहरूमा व्यापक रूपमा उपलब्ध हुनुपर्छ र मिडियामा प्रचार र सल्लाह दिनुपर्छ। दूरीमा प्रकाश प्रविधिहरू प्रोत्साहन गर्नुपर्छ।
अनार/फ्लावरपोटहरू, जसमा सबैभन्दा सामान्य आतिशबाजीहरू समावेश हुन्छन्, विश्वव्यापी सुरक्षा प्रोटोकलहरू र धेरै दुर्घटनाहरू रोक्नको लागि गुणस्तर जाँच गरी मार्केटिङ गर्नुपर्छ।
तिहार अघि र पछि श्वासप्रश्वास समस्या:
माथिल्लो श्वसन पथ संक्रमण
पटाका जलाउँदा वायुमण्डलमा विषालु धुवाँको कम्बल सृजना हुन्छ । यो वायु प्रदुषणले श्वासप्रश्वास प्रणालीमा नराम्ररी असर गर्छ जसले गर्दा घाँटीमा जलन हुने, सुख्खा खोकी लाग्ने, ज्वरो आउने, सास फेर्न गाह्रो हुने, आँखामा जलन हुने र निसास्सनाको सामान्य अनुभूति हुने गर्दछ ।
तल्लो श्वसन पथ संक्रमण
ब्रोन्काइटिस
ब्रोन्काइटिस: पटाकाहरूमा प्रयोग हुने घातक रसायनहरूले धुवाँ र ग्यासहरू उत्सर्जन गर्दछ जसले ब्रोन्कियल ट्यूबको सूजन निम्त्याउन सक्छ। यस समयमा मौसम पनि परिवर्तन हुन्छ, जसले ब्रोन्कियल दमका बिरामीहरूलाई श्वासप्रश्वासको संक्रमणको लागि बढी संवेदनशील बनाउँछ। त्यस्ता व्यक्तिहरूले पटाका बाल्ने र धुवाँलाई सास फेर्नबाट जोगिनुपर्छ।
दम
यस अवधिमा हावामा रहेको विषाक्त धुवाँका कारण दमका बिरामीहरूमा लक्षणहरू बढ्दै जान्छन्। दमका बिरामीहरूले सधैं आफ्नो इनहेलर आफूसँगै लैजानुपर्छ।
घरघराहट
घरघराहट: दीपावलीको समयमा विषाक्त कण र रसायनहरू भएको प्रदूषित हावा पनि घरघराहटसँग सम्बन्धित छ, विशेष गरी बालबालिका र वृद्धहरूमा।
प्रदूषित हावा श्वासप्रश्वासमा प्रवेश गर्दा, वृद्धवृद्धा, बालबालिका र बिरामीहरू विशेष गरी वर्षको यस समयमा श्वासप्रश्वासको संक्रमणको जोखिममा हुन्छन्। श्वासप्रश्वासमा समस्या देखिएमा तुरुन्तै पल्मोनोलोजिस्टसँग परामर्श लिनुहोस्।
ध्वनी प्रदूषण, पटाका र श्रवणशक्तिमा कमी:
चाडपर्वमा धेरै रमाइलो हुन्छ । तर के तपाईलाई थाहा छ, आगोको खतरा र वायु प्रदूषण बाहेक, पटाका फाल्ने क्रममा प्रमुख चिन्ताहरू मध्ये एक आवाज प्रेरित एक्सपोजर हो। बहिरोपन। ध्वनी प्रदूषणले वृद्धवृद्धा, शिशु र गर्भवती महिलालाई हानी पुर्याउँछ। यो या त अस्थायी वा स्थायी हुन सक्छ। तपाईंको भित्री कानलाई क्षति पुर्याउन पर्याप्त चर्को आवाजले स्थायी कानमा कमी ल्याउन सक्छ। यदि अस्थायी छ भने, रिकभरी २ दिन भित्र हुनेछ।
तिहार को समयमा कमजोर बिरामीहरूको भूमिका:
फोक्सो र मुटुको रोग, उच्च रक्तचाप र मधुमेहका बिरामीको अवस्था बिग्रन सक्ने भएकाले सावधानी अपनाउनुपर्छ । यस समयमा मिठाई, तेलयुक्त खानेकुरा जस्ता धेरै संतृप्त खानेकुराको सेवनले स्वास्थ्य समस्या बढाउन सक्छ। सकेसम्म घरभित्रै बस्नुहोस्, इयर प्लग लगाउनुहोस् र चिनीयुक्त खानेकुरा नखानुहोस्।
तिहार को लागि पर्यावरण अनुकूल विचारहरू:
पानीमुक्त होली र पर्यावरणमैत्री गणेश चतुर्थीको सफलतापछि अधिकांश मानिसले हरियो दिवाली मनाउने गरेका छन् । हरियो दिवाली वातावरणमा न्यून प्रभाव पार्ने पर्व मनाउने तरिका हो। चर्को आवाजका पटाका फुक्दा देशको प्रदूषण खतरनाक तहमा पुग्दा वृद्धवृद्धा, बालबालिका र घरपालुवा जनावरलाई समस्या हुने गरेको छ ।
तसर्थ, यस दीपावलीले हामीलाई परम्परागत दीपावली उत्सवको महत्त्व र सार बुझ्ने र वातावरणमैत्री बनाएर समाजको लागि केही राम्रो गर्ने मौका दिन्छ।
सुरक्षित र रमाइलो तिहार होस्!
तिहार /दीपावली उज्यालोको पर्व हो । दीप प्रज्वलन र खुसी फैलाएर यो उत्सव मनाउनुहोस्। वायु प्रदूषण रोक्न र राम्रो स्वास्थ्य कायम राख्न पटाका प्रयोग नगर्नुहोस्।
